یکی از مهارت های ارتباطی، نه گفتن است. مهارت نه گفتن یا رفتار قاطع به عنوان یکی از ابزارهای مؤثر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی شناخته می شود .

بسیاری از نوجوانان به این دلیل دچار آسیب هایی مثل اعتیاد به مواد مخدر و الکل می شوند که توانایی رفتار قاطع یا قدرت نه گفتن را ندارند. آنها اغلب رفتار انفعالی را بر می گزینند. یعنی برای اینکه حمایت و دوستی همسالان خود را از دست ندهند، در مقابل خواست های آنها مقاومت نکرده و دوستی خود را به بهای ناراحتی خود و خانواده خود و یا آسیب دیدن حفظ می کنند.

 از سوی دیگر بعضی از نوجوانان دراین حالت رفتار پرخاشگرانه نشان داده، دوستان خود را می رنجانند و این باعث کناره گیری دوستان و در نتیجه تنها ماندن نوجوان منجر می شود که این امر نیز در نوع خود آسیب محسوب می شود. چرا که نوجوانی دوره دوستی و صمیمیت است نه  تنهایی و انزوا .

براساس گفته های فوق آموزش مهارت نه گفتن بسیار ضروری است. رفتاری جرات مندانه داشته باشند تا هم خود آسیب نبینند و هم دوستان خود را حفظ کنند .

البته هنگامی که به نوجوانان می آموزیم رفتار قاطع داشته باشند، این نکته را نیز باید به آنان بیاموزیم که موقعیت ها را ارزیابی کرده و امنیت شخصی خود را نیز در نظر بگیرند . در برخی از موقعیت ها برسر حرف خود ایستادن و رفتار قاطع داشتن می تواند خطرناک باشد، مثل مواقعی که شخصی مسلح یا مست باشد، یا مواد مخدر استعمال کرده باشد، بسیار خشمگین باشد و ...

آموزش رفتار قاطع یا مهارت نه گفتن از آموزش های ضروری دوران نوجوانی است. تجربه نشان داده است که اکثر کسانی که به سیگار، مواد مخدر، رفتارهای پر خطر جنسی ، الکل و سایر آسیب های اجتماعی دچار شـده اند، از سنین نوجوانی و در اثر ارتباطات صمیمی با همسالان دراین وادی پا گذاشته اند . با آموزش مهارت های زندگی و مخصوصا رفتار قاطع به نوجوانان می توانیم از بسیاری از آسیب های آینده پیشگیری کرده، در عین حفظ دوستی و صمیمیت که لازمه سنین نوجوانی است، آسیب های ناشی از این دوستی ها را به حداقل برسانیم .

والدین در مهارت نه گفتن در نوجوانان نقش حیاتی دارند و به عنوان الگوهای ارتباطی، با نشان دادن نمونه‌های سالم از مهارت نه گفتن، نوجوانان را تشویق به این مهارت می‌کنند.

نقش والدین در مهارت نه گفتن نوجوان

والدین عزیز نباید به گونه ای برخورد کنند که احساسات نوجوان سرکوب شود و یا اگر فرزندتان کاری را به درستی انجام نداد سرزنشش کنید، چون که بعداً باعث وابستگی نوجوان به دیگران می‌شود؛ یا به عبارتی، جوری برخورد کردید که نوجوان به دنبال‌ تأیید شما یا اطرافیان خود بوده و به دنبال هر کاری هست تا تأیید شما را به دست بیاورد. این مسئله باعث شده نتواند درخواست دیگران را رد کند برای همین باید با ایجاد فضاهای مشاوره و تشویق به شکل‌دهی تصمیمات مستقل نوجوانان را در توسعه مهارت تصمیم‌گیری و نه گفتن همراهی کنید.

حمایت پدر و مادر از نه گفتن نوجوانشان نقش مهمی در افزایش اعتمادبه‌نفس او دارد و نوجوان را در حفظ حقوق و حریم خود تشویق می‌کنند. ایجاد فضاهای امن و باز برای بحران‌ها و گفتگوهای باز با والدین، نوجوانان را ترغیب به ابراز نظرات و احساساتشان می‌کند.

نوجوان چون در سن بلوغ قرار دارد و روحیه حساس‌تری هم پیدا می‌کند. بعضی‌ها با دادن عذاب وجدان و در تنگنا قرار دادن نوجوان، او را مجبور به قبول خواسته‌هایشان می‌کنند. پس سعی کنیم هوای نوجوانمان را داشته باشیم تا بدون داشتن احساس گناه بتواند درخواست‌های غیرمعقول را رد کند.

ویژگی‌های شخصی نوجوان

ویژگی‌های شخصی نوجوان در مهارت نه گفتن نقش مهمی در توسعه این مهارت ایفا می‌کنند. نوجوانان با افزایش اعتمادبه‌نفس و توسعه استقلال احساسی و تشخیص نیازهای خود، می‌توانند بهتر مرزهای شخصی خود را تعیین کرده و نه گفتن را به شکل مؤثری اعمال کنند تا از دخالت‌های نامناسب دیگران جلوگیری کنند و بهتر به دیگران نه بگویند و حقوق خود را حفظ کنند.

نوجوانان با داشتن توانایی تصمیم‌گیری مستقل و مستند، می‌توانند در مواقع مختلف با اطمینان و مؤثر نه بگویند.ویژگی‌های خوب ارتباطی مثل شنیدن فعال، بیان احساسات و نظرات به وضوح، نوجوانان را در مهارت نه گفتن تقویت می‌کند.توانایی مدیریت استرس و تعامل موثر با فشارها و مواقع ناخواسته، نقش مهمی در توانمندی نوجوانان برای “نه گفتن” ایفا می‌کند.

عوامل محیطی که می‌تواند در نوجوان اثرگذار باشد

عوامل محیطی متعددی وجود دارند که ممکن است بر تقویت مهارت نه گفتن در نوجوانان تأثیرگذار باشند.

مدرسه

محیط آموزشی و تربیتی که به نوجوانان اجازه می‌دهد خود را ابراز کنند.تشویق به مهارت‌های ارتباطی و تعامل اجتماعی.

هم‌نوعان

تأثیر گذاری هم‌نوعان در سبک‌ها و مدل‌های ارتباطی.ایجاد فضاهای مثبت برای اشتراک‌گذاری تجارب در رددرخواست.

رسانه‌ها

تأثیر پذیری از محتوای رسانه‌ها در شکل‌دهی به نگرش‌ها و ارزش‌ها.توسعه اطلاعات و آگاهی نوجوانان از موضوعات مختلف.

جامعه

تأثیر فرهنگ و اجتماع در شیوه‌ها و نگرش‌های مربوط به نه گفتن.ارتقاء فضای احترام و تعامل مثبت در جوامع محلی.

فرصت‌های آموزشی

مشارکت در دوره‌ها و فعالیت‌های آموزشی مرتبط با مهارت‌های ارتباطی و حل مسائل.آموزش مهارت‌های مدیریت استرس و تصمیم‌گیری.

تجربیات شخصی

تأثیر تجربیات گذشته در شکل‌دهی به توانایی نوجوان در مواجهه با مواقع نه‌ گفتن.مواجهه با چالش‌ها و فرصت‌های آموزشی در طول رشد.

نکته: این عوامل محیطی می‌توانند به‌ طور ترکیبی بر نوجوانان تأثیرگذار باشند و در تقویت مهارت نه‌ گفتن در نوجوانان نقش داشته‌ باشند.

«زینب دمیری»؛ مسوول واحد سلامت روان مرکز بهداشت سپیدان